Czy urzędnicy są w stanie przewidzieć potrzeby mieszkańców? A może to mieszkańcy powinni określać, jak ma wyglądać miasto?
Kilka dni temu po raz pierwszy uczestniczyłam w konsultacjach społecznych. Było to spotkanie w sprawie modernizacji ul.Św.Marcin w Poznaniu, która nie tylko ma się przysłużyć rewitalizacji ulicy, ale również wprowadzić istotne zmiany w układzie komunikacyjnym w tej okolicy.
Być może jedno spotkanie to za mało, aby wyciągać wnioski na temat jakości ogółu konsultacji realizowanych w Poznaniu. Dla mnie jednak, było ono wystarczające, aby dostrzec istotne słabości tego konkretnego procesu inwestycyjnego i jego postrzegania przez zaangażowane weń strony. Podejrzewam, że podobne problemy występują również w przypadku innych inwestycji. Tym bardziej, że do tej pory władze miasta niekoniecznie były zainteresowane zdaniem mieszkańców. Natomiast odpowiednie przygotowanie inwestycji publicznych jest kluczowe dla ich powodzenia zarówno na poziomie funkcjonalnym, jak i społecznym.
Nie chcę jednak powielać narzekania na to jak bardzo konsultacje społeczne w Poznaniu kuleją. Wolę się skupić na tym, co można poprawić, aby zaangażowanie mieszkańców czy organizacji społecznych miało sens, a same konsultacje nie były mało konstruktywnym koncertem życzeń.
Sposób na zaangażowanie mieszkańców
Poniżej przedstawiam kilka sposobów, które w mojej ocenie mogą uczynić proces przygotowania inwestycji oraz konsultacji społecznych bardziej przyjaznym i realnie wpływającym na podniesienie jakości życia w mieście:
- Publiczne ogłoszenie zamiaru realizacji inwestycji wraz z podaniem zakresu kontekstu np. za pośrednictwem lokalnych mediów
Pierwszym krokiem powinno być powiadomienie mieszkańców miasta o zamiarze realizacji inwestycji i jej planowanym zakresie. Uczynienie tego odpowiednio szybko pozwoli na rozpoczęcie dyskusji publicznej o mniej formalnym charakterze, która jednak powinna przyczynić się do wstępnego zdefiniowania kryteriów i usprawnienia procesu rozpoznawania potrzeb mieszkańców.
- Zaangażowanie partnera społecznego w prowadzonej inwestycji
Partner społeczny, np. lokalne stowarzyszenie lub rada osiedla (jeśli taka jest), może być pomocny w usprawnieniu komunikacji z mieszkańcami lub osobami pracującymi w obszarze inwestycji. Zaangażowanie partnera społecznego będzie pożyteczne, jeśli będzie znał i rozumiał potrzeby różnych grup osób, których dotyczy inwestycja, potrafił rozmawiać z ludźmi i wyjaśniać ewentualne nieporozumienia oraz dążył do osiągnięcia kompromisu.
- Rozeznanie potrzeb osób mieszkających lub pracujących w danej okolicy, kluczowych aspektów jej funkcjonowania wraz z określeniem szans i ograniczeń wprowadzenia planowanej zmiany
Mieszkańcy oraz osoby pracujące w danej okolicy, zwykle są najbardziej dotknięci zmianą wprowadzaną w ramach realizowanej inwestycji. Dlatego to ich potrzeby powinny być rozpatrywane w pierwszej kolejności. Dla powodzenia tego kroku bardzo ważne są kompetencje osób, które będą go realizowały. Powinny np. tak rozmawiać z ludźmi, aby dostrzec różnicę między potrzebami od utartymi sposobami ich realizacji.
Z kolei jako kluczowe aspekty, rozumiem elementy (np. budynki, infrastrukturę) istotne z punktu widzenia mieszkańca, właściciela biznesu, czy pracownika oraz funkcje, które obecnie spełnia okolica. Przykładami mogą być instytucje publiczne oraz ich charakter, handel i usługi, możliwość i wygoda dojazdu różnymi środkami komunikacji czy lokalizacja.
Bardzo istotne na tym etapie jest również zrozumienie przepływów ludzi, w szczególności w jakim stopniu okolica funkcjonuje dzięki lokalnym mieszkańcom, a w jakim dzięki osobom, które specjalnie do niej przyjeżdżają.
Wynikiem takiej kompleksowej analizy powinno być zrozumienie możliwości i ograniczeń wprowadzenia planowanej zmiany i określenie alternatywnych rozwiązań (w stosunku do dotychczasowych), które można by zaproponować ludziom, aby pomóc im ją zaakceptować.
- Jasne zdefiniowanie kryteriów dla inwestycji na bazie zidentyfikowanych potrzeb i kierunków rozwoju miasta/okolicy
Szczegółowe kryteria inwestycji, które później zostaną przekazane projektantom, powinny być sformułowane dopiero po zidentyfikowaniu i przeanalizowaniu potrzeb osób dotkniętych zmianą.
- Analiza konsekwencji wprowadzenia zmian za pomocą realizowanej inwestycji oraz działań, które powinny zostać podjęte w celu ich łagodzenia
Po zdefiniowaniu kryteriów dla zmiany należałoby również przeanalizować jakie skutki niesie ona dla okolicy, dzielnicy, ale również dla miasta. Przykładem mogą być zmienione sposoby lub ścieżki dojazdu do kluczowych punktów zlokalizowanych w miejscu inwestycji lub w okolicy. Niewielka modyfikacja ciągów komunikacyjnych może wpłynąć na przepływy samochodów, pieszych czy rowerzystów również w innych miejscach miasta. Może również wpłynąć na odpływ lub przypływ ludzi z lub do okolicy oraz powstawanie lub likwidowanie okazji do korzystania z lokalnych sklepów lub usług. Może się okazać, że dla osiągnięcia celu inwestycji, będzie konieczne wprowadzenie zmian w innych obszarach funkcjonowania miasta niż te, których bezpośrednio dotyczy realizowana inwestycja.
Skutkiem braku takiego kompleksowego podejścia, zamiast zmiany na lepsze, może być degradacja okolicy. To z kolei może prowadzić do wprowadzania kolejnych nieprzemyślanych zmian na zasadzie „gaszenia pożarów”, czyli najdroższych i jednocześnie najmniej wartościowych.
- Konsultacje kryteriów z mieszkańcami (I faza)
Zanim kryteria zostaną przekazane projektantom, dobrze byłoby potwierdzić je z osobami zainteresowanymi. Bardzo ważne jest wyjaśnienie stronie społecznej, jak wprowadzana zmiana wpłynie na funkcjonowanie okolicy oraz osób, które w niej mieszkają lub pracują. Prezentujący powinny również przedstawić możliwe rozwiązania dla tych, którzy prawdopodobnie będą musieli w jakimś stopniu zmienić dotychczasowe przyzwyczajenia czy utarte sposoby działania. W tym celu warto wykorzystać istniejące przykłady.
Takie podejście powinno zwiększyć przekonanie strony społecznej, że inwestycja jest prowadzona w jej interesie i zwiększy prawdopodobieństwo akceptacji proponowanych rozwiązań.
- Zdefiniowanie kryteriów dla projektantów
Projektanci powinni mieć poczucie, że kryteria dla inwestycji, którą będą się zajmować, zostały sformułowane ze starannością. W przeciwnym wypadku istnieje spore ryzyko, że ich praca pójdzie na marne, a celowość realizacji inwestycji nieakceptowanej przez stronę społeczną, stanie pod znakiem zapytania.
- Prezentacja i omówienie projektu wraz ze szczegółowym omówieniem kontekstu, zidentyfikowanych potrzeb oraz możliwych scenariuszy ich realizacji po zmianie (II faza konsultacji)
Ten etap służy pokazaniu stronie społecznej gotowego projektu. Przy założeniu, że mieszkańcy miasta mieli okazję wypowiedzieć się wcześniej, prezentacja projektu powinna służyć potwierdzeniu, czy projektant właściwie odzwierciedlił określone wcześniej założenia.
- Wprowadzenie ewentualnych zmian do projektu
Na tym etapie dobrze byłoby utrzymać zaangażowanie partnera społecznego, którego zadaniem byłoby zapewnienie komunikacji pomiędzy projektantem, a osobami, które wnosiły uwagi np. w celu ich doprecyzowania.
Korzyści
Organizacja procesu inwestycyjnego przy zaangażowaniu strony społecznej w opisany sposób, mogłoby przynieść wymierne korzyści, m.in:
- Dostosowanie wprowadzanego rozwiązania w stosunku do rzeczywistych, a nie domniemanych, potrzeb;
- Realny wpływ strony społecznej i poczucie, że jej głos ma istotne znaczenie dla urzędników realizujących inwestycję;
- Zmniejszenie niepewności i stresu ludzi bezpośrednio dotkniętych zmianą, powinno się przyczynić do jej akceptacji i otwartości na konstruktywne rozmowy na różnych etapach realizacji inwestycji;
- Mniejsze ryzyko wprowadzania istotnych poprawek do projektu w ostatniej chwili;
- Znacznie mniejsze ryzyka masowego negowania sensowności prowadzonej inwestycji.
Oczywiście, skuteczność takiego podejścia do wprowadzania zmian w mieście w dużej mierze zależy od staranności realizacji poszczególnych kroków. Biorąc pod uwagę, że kluczową rolę w całym procesie odgrywają ludzie, nie może on być realizowany na zasadzie odhaczania kolejnych punktów z procedury. Zaangażowani urzędnicy powinni mieć odpowiednie kompetencje i być otwartymi na głos mieszkańców. W takim procesie powinien brać również udział specjalista w zakresie zarządzania zmianą, szczególnie przy największych i najbardziej kosztownych projektach.
Konsultacje społeczne to twór funkcjonujący w Polsce od stosunkowo niedawna. Zarówno urzędnicy, jak i społeczeństwo dopiero uczy się jak ze sobą rozmawiać. Jednak dla poprawiania jakości tego procesu oraz satysfakcji obu stron konieczna jest otwartość na argumenty innych oraz wzajemne zrozumienie, czego wszystkim życzę!
Dżungla Miejska 